پایه پولی یا همان (monetary base) از معیارهای عرضه پول در اقتصاد است که شامل تمام اسکناس‌ها و سکه‌های تولید شده توسط فدرال رزرو یا همان بانک مرکزی ایالات متحده است که خارج از خزانه دولت از در حال گردش است.

تعریف پایه پولی

در یک تعریف ساده و خلاصه مفهوم پایه پولی (Monetary Base) به کل مقدار یک ارز در گردش یا ذخیره شده گفته می‌شود. به‌عبارت‌دیگر تمام اسکناس‌ها و سکه‌های تولید شده توسط فدرال رزرو که در دست مردم یا در حساب‌های سپرده بانکی است پایه پولی می‌گویند. این پول بالاترین نرخ نقدشوندگی را دارد و با عبارات MB و M0 نیز شناخته می‌شود.

پولی که شهروندان یک کشور در زندگی روزمره خود از آن استفاده می‌کنند بخش عمده پایه پولی را تشکیل می‌دهد. این فاکتور کلیدی با تولید ناخالص داخلی اسمی کشور، سطح قیمت یا سطح تورم و جهت‌گیری‌های اقتصادی کوتاه‌مدت و بلندمدت ارتباط تنگاتنگی دارد.

مسئولیت تنظیم گردش ارز، کنترل و مدیریت آن برعهده بانک مرکزی هر کشور است. بازار ارزهای دیجیتال، کریپتو و فارکس تا حد زیادی به تصمیمات فدرال رزرو وابستگی دارد. به همین خاطر بسیاری از افرادی که به دنبال سرمایه‌گذاری در ارز دیجیتال هستند اخبار مرتبط با فدرال رزرو را دنبال می‌کنند.

ابزارهای رایج سیاست پولی

ازآنجایی‌که پایه پولی به طور مستقیم بر اقتصاد یک کشور اثر می‌گذارد؛ لذا به‌کارگیری سیاست‌های پولی صحیح برای کنترل MB ضروری است. ابزارها و راهکارهای متفاوتی برای کنترل MB وجود دارد که سه ابزار مهم آن عبارت‌اند از:

تغییر نرخ بهره

تغییر درصد ذخیره قانونی

عملیات بازار باز

در ادامه این مطلب توضیحات مختصری در مورد هرکدام از این روش‌ها ارائه می‌دهیم.

تغییر نرخ بهره

نرخ بهره یکی از مهم‌ترین ابزارهای سیاست‌گذاری مالی محسوب می‌شود که می‌تواند سطح پایه پولی را تغییر بدهد. نرخ بهره در دو حالت قابل بررسی است. اولین مورد نرخ بهره وام‌هایی است که اشخاص حقیقی از بانک‌ها دریافت می‌کنند. دومین حالت شامل نرخ بهره‌های بین ‌بانکی می‌شود.

بانک‌ها وقتی با کسری مواجه شوند گاهی برای تأمین کسری از دیگر بانک‌ها وام می‌گیرند؛ نرخ بهره این نوع وام را اصطلاحاً "نرخ بهره بین بانکی" می‌گویند.

تغییر درصد ذخیره قانونی

ذخیره قانونی یا سپرده قانونی در واقع همان سپرده‌هایی است که بانک‌ها نزد بانک مرکزی نگهداری می‌کنند. هدف از ذخیره قانونی این است که اگر افراد حقیقی برای برداشت پول از حساب‌هایشان به بانک مراجعه کنند وجه نقد مورد نیاز آنها آماده باشد.

درصورتی‌که بانک مرکزی تشخیص دهد که به نقدینگی بیشتری نیاز است با کاهش نرخ ذخیره قانونی، میزان پول موجود در بازارهای مالی را افزایش می‌دهد. افزایش نرخ ذخیره نیز زمانی انجام می‌شود که پایه پولی کشور زیاد باشد؛ در این حالت با بلوکه کردن بخشی از نقدینگی از افزایش پایه پولی جلوگیری به عمل می‌آید.

عملیات بازار باز 

روش دیگر برای کنترل پایه پولی به‌کارگیری عملیات بازار باز (open market operations) است. خریدوفروش اوراق قرضه دولتی یکی از عملیات بازار باز است که باهدف کنترل M0 انجام می‌شود. چنانچه تقاضا برای پول افزایش پیدا کند و پول موجود در بازار توان پاسخگویی به این تقاضا را نداشته باشد در چنین حالتی بانک مرکزی با خرید اوراق دولتی میزان پایه پولی کشور را افزایش می‌دهد.

زمانی که ارزش پول ملی رو به افول باشد دولت دست به فروش اوراق دولتی می‌زند تا تقاضا برای پول را افزایش دهد و از میزان نقدینگی موجود در بازار بکاهد.

اجرای یک سیاست پولی صحیح نیازمند این است که سیاست‌گذاران پولی یک کشور شاخص‌های عرضه پول نظیر جزئیات پایه پولی را مورد مطالعه قرار بدهند. باید در نظر گرفت که موارد ذکر شده تا اینجا تنها چند زیرمجموعه از یک مجموعه گسترده داده‌های مالی و اقتصادی است که باید مورد بررسی و تجزیه‌وتحلیل قرار بگیرند.

فرمول پایه پولی

میزان پایه پولی از حاصل‌جمع کل ارز در گردش و موجودی ذخیره به دست می‌آید که فرمول آن به شکل زیر است:

در این فرمول MB پایه پولی، C نماد ارز در گردش و R موجودی ذخیره است. این مقادیر برای محاسبه MB به‌عنوان ورودی‌های اولیه لازم و ضروری هستند.

رابطه پایه پولی و تورم

همان‌طور که گفتیم MB و میزان نقدینگی موجود در بازار رابطه مستقیمی با یکدیگر دارند. به همین خاطر یکی از اثرات افزایش پایه پولی، تورم است. به بیان دیگر تورم زمانی رخ می‌دهد که میزان پول موجود در بازار زیاد باشد؛ در چنین شرایطی است که جمع‌آوری نقدینگی موجود به کاهش تورم می‌انجامد. البته باید در نظر بگیرید که مهار تورم به همین سادگی هم نیست و اگر متغیرهای دیگر را در نظر بگیریم شرایط پیچیده‌تر خواهد شد.

تفاوت نقدینگی و پایه پولی

یکی از اشتباهات رایج در بین تازه‌واردان دنیای اقتصاد این است که گاهی نقدینگی و MB را با یکدیگر اشتباه می‌گیرند. به همین خاطر بهتر است که در انتهای این مطلب توضیح مختصری در مورد تفاوت بین این دو مفهوم ارائه بدهیم.

نقدینگی عبارت است از کل میزان پولی که در یک اقتصاد وجود دارد. سپرده‌های دیداری نیز بخشی از نقدینگی را تشکیل می‌دهند. در نقطه مقابل، M0 میزان پولی است که توسط بانک مرکزی چاپ و منتشر می‌شود. ازآنجایی‌که طبق قانون انحصار، چاپ پول تنها توسط دولت‌ها انجام می‌شود در نتیجه عرضه پول به‌عنوان یکی از ابزارهای سیاست پولی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

جمع‌بندی

در این مطلب مفهوم پایه پولی را به زبان ساده شرح دادیم و متغیرهایی را که در افزایش یا کاهش MB مؤثر هستند را معرفی کردیم؛ امیدواریم که این مطلب برای شما مفید واقع شده باشد. ملی چنج صرافی آنلاین ارز دیجیتال با 7 سال سابقه در این حوزه بهترین بستر برای معاملات مالی در ایران است که بهترین خدمات را به مشتریان ارائه می‌دهد. با ثبت نام و نصب اپلیکیشن ما علاوه بر دسترسی به تمامی امکانات ملی چنج 5000 ملینیوم نیز هدیه بگیرید!

نویسنده: بنیامین رضایی